سیر تحولی ADHD با تغییراتی در نحوۀ تظاهر مشکلات مشخص می شود و نه لزوماً تغییر در شدت و وسعت مشکلات.
دوران نوزادی کودکان بیش فعال
پیش درآمدهای ADHD در دوران نوزادی را می توان در قالب مشخصه هایی در سرشت دشوار نوزاد(مثل بیش فعالی، شدید بودن ابرازهیجان، خلق عمدتاً منفی، و تنظیم فیزیولوژیکی ضعیف) یافت. گرچه این گونه نیست که همۀ کودکان مبتلا به ADHD در دوران نوزادی شان سابقه ای از سرشت دشوار داشته باشند، و اینطور هم نیست که همه کودکانی که چنین مشخصه های سرشتی ای را بروز می دهند به ADHD دچار شوند. رفتارهای ناشی از سرشت دشوار، کودکان را در مقایسه با کودکان برخوردار از سرشت آسان، در معرض خطر بالاتر ابتلای به ADHD قرار میدهد.
دوران پیش دبستانی کودکان بیش فعال
سن میانگین شروع نشانه هایADHD ، 3سالگی است. و بیش از نیمی از کودکان مبتلا به ADHD تا این سن، مشکلات رفتاری را بروز داده اند. به علاوه، هر3 نوع ADHD در دوران پیش دبستانی تشخیص داده شده اند، اما نشانه های بیش فعالی تکانشگری در کودکان کم سن تر متداولترند. کودکان پیش دبستانی مبتلا به نوع ترکیبی این اختلال (ADHD)-C) نه تنها از محبوبیت کمتری در میان همکلاسی هایشان برخوردارند بلکه به گونه ای فعالانه تر هدف بیزاری همسالانشان قرار میگیرند؛ این دسته از کودکان و همچنین کودکان مبتلا به نوع بیش فعال تکانشگر (ADHD-H/I) در قیاس با کودکان گروه کنترل رفتارهای ایذایی بیشتری نشان می دهند و خویشتن داری کمتری دارند.
کودکان پیش دبستانی مبتلا به هر سه ADHD به احتمال بیشتری به سبب دچار بودن به مشکلات یادگیری یا رفتاری، خدمات آموزش ویژه دریافت می کنند. به علاوه حتی در صورت کنترل نشانه های رفتار ایذایی، تعدادی از مشکلات درونی سازی وجود خواهند داشت که به گونه ای قابل توجه با پیشرفت کمتر از حد انتظار کودک در روخوانی و ریاضیات مرتبطاند. این یافته مهم، نمایانگر تأثیر هیجانی مشکلات تحصیلی بر کودکان در سنین پایین است. والدین و سایر بزرگسالانی که در موقعیت های متفاوت با کودکان دچار ADHD سروکار دارند این کودکان را کمتر تقویت کننده، پرتوقع تر، با سازگاری کمتر نسبت به تغییرات، کمتر همسازتر با خودشان، و برای مدیریت شدن فشار آورتر درجه بندی می کنند. علاوه بر اینها بررسی مطالعات انجام شده آشکار ساخته است که کودکان پیش دبستانی مبتلا به ADHD به احتمال بیشتری از حضور در مدرسه یا مهد کودک معلق می شوند (احتمالی که بیش از ۴۰ درصد است در قیاس با ۰/۵ درصد کودکان بدون ADHD) و تقریباً ۱۶ درصدشان نیز اخراج می شوند.
دوران دبستان کودکان بیش فعال
نشانههای مربوط به بی توجهی در حدود ۵ تا ۷ سالگی یا زمان ورود کودک به مدرسه ظاهرمیشوند. نرخ نسبتاً بالای تشخیص حين سالهای آغازین مدرسه احتمالاً بدين سبب است که محیط مدرسه در قیاس با محیط منزل جوی سخت گیرانه تر دارد، کمتر منعطف است و با احتمال کمتری با تفاوتهای فردی همسویی نشان میدهد. در این سن، فقدان مهارتهای اجتماعی مرتبط با سن همراه با افزایش مشکلات در رابطه با همسالان نمودی پررنگ تر پیدا میکند. بین ۴۰ تا ۷۰ درصد کودکان دچار ADHD نیز رفتارهای مقابله جویانه و یا پرخاشگرانه نشان میدهند. با توجه به فقدان توانایی کودک در پیروی از قواعد مناسب اجتماعی و مشکلات آنان در تکمیل تکالیف اغلب والدین این کودکان طی این دوران گزارش میکنند که فرزندانشان نیازمند برخورداری از نظارتی مداوم اند. فشار روانی یا افسردگی والدین نیز ممکن است در این زمان ظاهر شود یا افزایش یابد.
کودکان دچار ADHD در سالهای راهنمایی قادر نیستند مسئولیت امور روزمره شان را بر عهده بگیرند، نیازمند سطح بسیار بالایی از نظارتاند، و والدینشان گرایش دارند تا بیش از حد راهنمایی کننده و منفی نگر باشند. چنانچه سابقۀ قبلی عدم فرمان برداری و پرخاشگری وجود داشته باشد خطر بروز مشکلات سلوک در کودک بالا خواهد بود. این كودكان احتمالاً در مدرسه، مشکلات یادگیری خاصی را بروز میدهند و بسیاری شان برچسب با پیشرفت تحصیلی «پایین دریافت میکنند. مشکلات با همسالان نیز طی دوران راهنمایی افزایش مییابند؛ کودکان مبتلا به ADHD در رعایت نوبت مشکلاتی نشان میدهند وسط حرف دیگران میپرند، و به سبب دچار شدن به حالت ملال خیلی زود از ادامۀ فعالیتها دست می کشند. چنین رفتارهایی موجب دور شدن دوستان و آشنایان کودک از او می شوند و احتمالاً طرد شدگی یا اجتناب اجتماعی او را به دنبال می آورند.
دوران نوجوانی و اوایل بزرگسالی افراد بیش فعال
مطالعات طولی نشانگر آن اند که ۵۰ تا ۸۰ درصد کودکانی که تشخیص ADHD دریافت کردهاند، دست کم تا میانه دوران نوجوانی خود نیز کماکان به این اختلال دچارند، و حدود ۳۰ درصد تا دوران بزرگسالی خود همچنان معیارهای تشخیصی ADHD را برآورده می سازند. سایر افرادی که در طی کودکیشان مبتلای به ADHD تشخیص داده می شوند نیز برای ادامۀ دوران زندگیشان به سطوح تحت بالینی نشانه های این اختلال دچار خواهند بود. نشانه هایی که حتی در صورت برآورده نساختن معیارهای کامل تشخیصی ADHD ، هنوز در کارکرد روزانه آنها تداخل ایجاد میکنند.
این مطالعات همچنین بر مبنای کاهش نشانه های ADHD با افزایش سن بینش هایی را در اختیار ما قرار میدهند. نتایج این مطالعات حاکی از آن اند که فراوانی نشانه های بیش فعالی – تکانشگری گزارش شده از سوی والدین و معلمان با افزایش سن و به ویژه طی اواخر دوران کودکی و نوجوانی کمتر میشوند، حال آنکه فراوانی نشانه های کم توجهی تنها کاهشی اندک نشان میدهند. بنابراین جای شگفتی نیست که اغلب کودکانی که در سنین پایین پس از تشخیص نوع ترکیبی اختلال (ADHD-C) تشخیص نوع عمدتاً بیش فعال-تکانشگر (ADHD-HI) را دریافت میکنند با افزایش سن اغلب معیارهای تشخیصی نوع کم توجه (ADHD-I) را برآورده میسازند.
عوامل متعددی می توانند فرجام کودکان دچار ADHD را در دوران نوجوانی تحت تأثیر قرار دهند. احتمالاً کودکان بدون پرخاشگری همراه قابل توجه، اختلالات خلقی همایند، ناملایمات خانوادگی یا مشکل در روابط با همسالان، عمدتاً درعملکرد مدرسه شان مشکل خواهند داشت. در این دسته از کودکان شانس بهبودی از ADHD تا دوران نوجوانی ممکن است بیشتر باشد. از سوی دیگر اغلب کودکانی که در دوران نوجوانی تشخیص ADHD دریافت می کنند به احتمال بسیار زیاد اَشکال شدیدی از سرکشی و نافرمانی از قواعد را بروز میدهند به نحوی که تشخیص ODD ثانویه (نافرمانی مقابله جویانه) را برایشان ضروری می سازد و همچنین به احتمال بیشتری درگیر دزدی و سایر رفتارهای همسو با تشخیص CD (اختلال سلوک) میشوند.
خطرات بیش فعالی در نوجوانی و اوایل بزرگسالی
خطر بروز مشکلات درونی سازی، حتی برای آن دسته از نوجوانان دچار ADHD که نیازمند خدمات آموزش ویژهاند و تعداد بیشتری از این خدمات را دریافت میکنند بالاتر است. به علاوه خطر تعلیق یا اخراج از مدرسه نیز در نوجوانان مبتلا بیشتر است. تقریباً ۳۰ درصد از نوجوانان دچار ADHD ، نمی توانند دوران دبیرستان را به پایان برسانند و آنهایی که از دبیرستان فارغ التحصیل میشوند نیز اغلب برای ادامۀ تحصیل وارد کالج نمیشوند. علاوه بر مشکلات تحصیلی و اجتماعی، نوجوانان مبتلا به ADHD احتمالاً تعارضات پرشمارتر و شدیدتری با والدینشان دارند و خانواده های این قبیل نوجوانان بیشتر در معرض فشار روانی و مشکلات زناشویی/ زوجی قرار میگیرند، به ویژه اگر نوجوانان به مشخصه های ODD همایند نیز دچار باشند. همچنین این نوجوانان گزارش می کنند که بیشتر به اختلالات سوء مصرف مواد روان گردان دچارند.
گرچه بزرگسالان مبتلا به ADHD ممکن است در قیاس با دوران مدرسه، سازگاری بیشتری با شغل خود داشته باشند، بسیاری از این افراد کماکان به مشکلاتی دچارند که کارکردشان را مختل میکند. تعداد قابل توجهی از بزرگ سالان مبتلا به ADHD درگیر فعالیت های ضد اجتماعی شدید میشوند و به احتمال بیشتری به زندان می افتند به سوء مصرف مواد می پردازند، و به مشکلات بین فردی آشکار دچار می شوند و به احتمال بیشتری هـم طلاق می گیرند.
